Bu gün – 2018-ci il iyunun 28-də Vətəndən uzaqlarda, 18 il mütəmadi gedib-gələndən sonra mənə Bakı qədər doğmalaşmış Strasburqda səhər saatlarında saytları, sosial şəbəkəni “vərəqləyərkən” ani olaraq gözlərim tanış bir simanı tutdu və sevindim.

İndiki şəkli deyildi, cavanlıq fotosu idi. Həmişəki kimi şux, gümrah, çöhrəsi işıqlı, həmişəki kimi təpədən-dırnağa silahlı – fotoaparatın biri əlində, biri boynundan, biri çiynindən asılı!

Heç bu fotonun böyür-başındakı müşayiət yazılarını oxumadan tez-tələsik köçürüb atdım kompüterimin hər an göz qabağında olan işçi lövhəsinə.

Və yenidən internetdə rastıma çıxmış o səhifəyə nəzər yetirib əziz dostumun gənclik şəklinin nə münasibətlə burada yerləşdirilməsi ilə maraqlananda son dərəcə məyus oldum.

Əziz Yaşarı itirmişdik...

Azərbaycan fotoqraflarının ağsaqqallarından, fotojurnalistikamızın patriarxlarından olan Yaşar Xəlilov vəfat edibmiş...

Az qala bütün ömrü uzunu – ilk yeniyetməlik illərindən başlayaraq fotoaparat əlindən düşməyən, yarım əsrdən çox müddətdə peşəkar fotoqraf kimi həyatın anlarını, ömür qırpımlarını tutub saxlayan, şəkilləşdirən, əbədiləşdirən, tarixləşdirən Yaşar Xəlilovu əcəl bir an içində əlimizdən almışdı.

Elə bir neçə gün əvvəl Bakıda onun söhbətini edirdik.

Görkəmli diplomatımız, milli mədəniyyətimizin və tariximizin canıyanan təəssübkeşi, son illəri Moskvada yaşayan Ramiz Abutalıbov zəng vurmuşdu ki, bir neçə həftəliyə Bakıya gəlmişəm.

Görüşdük və axşamlardan birində şam edirdik, söz hərlənib-fırlanıb 1995-ci ilin martındakı Fransa səfərimizin üstünə gəlib çıxdı.

O vaxt Fransa prezident seçkiləri ərəfəsində idi, Parisdə bu münasibətlə keçirilən tərəfdarlar toplamaq tədbirlərindən birini o zamankı baş nazir təşkil etmişdi. Müxtəlif ölkələrin baş nazirləri, bir sıra məşhur ictimai-siyasi xadimlər dəvət edilmişdi. Unudulmaz Heydər Əliyev həmin tədbirə Azərbaycan adından xarici işlər naziri Həsən Həsənovun getməsini məsləhət bilmişdi.

Ramiz Abutalıbov o zaman Xarici İşlər Nazirliyində xüsusi tapşırıqlar üzrə səfir idi. Nazir Həsən Həsənov bu səfərin təfərrüatlarını işıqlandırmaq üçün özü ilə məni, “Bakinski raboçi”dən İbrahim Şükürovu və məşhur fotoreportyor Yaşar Xəlilovu götürmüşdü. Həmin qısa səfəri Ramiz müəllim bizim üçün yetərincə dolu etməyə müvəffəq oldu.

O, Parisdə özünü suda balıq kimi hiss edirdi.

Zəngin UNESCO təcrübəsi, köhnə mühacirətçilərin bir çoxunu yaxşı tanıması (həm də yalnız Azərbaycan mühacirətinin deyil, rus və digər xalqların da tanınmış mühacirləri ilə mütəmadi əlaqələrinin olması), Parisdə torpağa tapşırılmış məşhur soydaşlarımızın hər birinin məzarının harada olmağından xəbərdarlığı, həm də gözəllər gözəli Parisi küçə-küçə, bina-bina yaxşı tanıması bizə imkan vermişdi ki, 3-4 gün ərzində onun bələdçiliyi ilə, yalan olmasın, belə qabil müşayiətçisiz heç bir aya görə bilmədiklərimizi göz yaddaşımıza yazaq.

Həmin 1995-ci il səfərimizin hafizədən silinməyən təəssüratlarını yada salmışdıq və Ramiz müəllim qəfilcə Yaşarı soruşmuşdu. “Sağ-salamatdır”, – demişdim. “Elə 2-3 gün əvvəl şəhərdə, işə çatarkən, Nizami muzeyinin yanında onunla rastlaşdım. 84-ü keçib, 85-in içindəydi. Ancaq maşallah, yaşına görə kifayət qədər qıvraqdır”.

O gün Yaşar müəllimlə rastalaşmışkən yadigar şəkil də çəkdirdik.

Yoldan ötən gənclərdən birinə telefonumu verib xahiş etdim, o da ricamızı candərdi deyil, xeyli həvəslə yerinə yetirdiyindən, sadəcə düyməni basmayıb yaxşı kadr alınması üçün çalışdığından demişdim ki, dostum, biləsiniz, siz bu dəqiqə tarixi iş görürsünüz. Ömrü boyu başqalarının şəklini çəkmiş, Azərbaycanın ən məşhur fotoqraflarından birinin fotosunun müəllifi siz olursunuz.

Telefonumda həmin kadrları tapıb Ramiz müəllimə də göstərmişdim ki, köhnə dostumuz Yaşar Xəlilovun canının hələ yetərincə sulu olmasını əyani şəkildə görsün.

Bunu da söyləmişdim ki, iyunun son həftəsində Strasburqa gedim-gəlim, Yaşar müəllimi də dəvət edib axşamlardan birində oturarıq.

Qismət deyilmiş!..

Ramiz müəllimlə təbii ki, görüşəcəyik, amma Yaşarsız.

Həmin axşam Yaşar artıq ürəyimizdə, yaddaşımızda həmişəlik qalacaq xatirələri ilə bizimlə olacaq!

...Yaşar müəllimlə mən birinci dəfə tələbə ikən, 1972-ci ildə tanış olmuşdum. Yay imtahan sessiyasını yenicə başa vurmuşduq. Elə universitetə daxil olduğum ilk aylardan o zamanlar çox məşhur olan “Bakı” axşam qəzeti ilə əməkdaşlığa başlamışdım. Növbəti yazı tapşırığı almaq üçün redaksiyaya gəlmişdim. Şəhər xəbərləri şöbəsinin müdiri Çingiz Hacıyev dedi ki, Nabranda yaxşı bir turizm tədbiri keçiriləcək. “Azneft” meydanından 1 nömrəli trolleybusa min, get Bayıl dairəsinədək. Üzbəüzdə böyük park var. Orada Azər Dünyamalıyevi soruş, Bakı Turizm İdarəsinin rəhbəridir.

Getdim, görüşdük və elə həmin axşam da avtobusla Nabrana yola düşdük.

Yaşar Xəlilovun o vaxtadək “Neftçi”nin oyunlarından çəkdiyi cazibədar fotoları görmüşdüm, özü ilə ilk dəfə burada görüşüb tanış oldum.

Tədbir həqiqətən son dərəcə maraqlı idi. “Atam, anam və mən” adlanan bu turist idman yarışmasında özümüzünkülərlə yanaşı, Sovet İttifaqının müxtəlif şəhərlərindən gəlmiş çoxlu ailə iştirak edirdi.

Bir neçə gün sonra “Bakı” qəzetində dərc edilən “Meşənin dənizlə qovuşduğu yerdə” adlı məqaləm foto ilə verilmişdi. Yaşar Xəlilovun çəkdiyi şəkillə. Beləcə, əməkdaşlığımız və dostluğumuz başlandı. Baxmayaraq ki, aramızda böyük yaş fərqi vardı, Yaşar müəllim səmimiyyəti, mehribanlığı ilə ünsiyyətimizdə maneəyə çevrilə biləcək bu məsafəni ilk təmas dəqiqələrindən yox etməyi bacarmışdı.

İndi 1972-ci ildən 46 il ötür. Bu illər ərzində həyatımın ən doğma, ən əziz adamlarının demək olar ki, əksərini itirmişəm. Yaşar Xəlilov mənim üçün həm də ömrümün o qayıtmaz illərinin canlı bir parçası demək idi. Ona görə bu ayrılıq qəlbimi ikiqat sıyırır!..

Son görüşümüzdə də səhhətindən ciddi gileylənməmişdi. Bircə son vaxtlar qan təzyiqinin ara-sıra onu narahat etməsini söyləmişdi. Təsəlli vermişdim ki, yəqin bu, tez-tez dəyişən havalarla bağlıdır...

...Azərbaycan milli foto sənətinin tarixində Yaşar Xəlilovun adı ayrıca bir mərhələdir. Foto tariximiz yazılarkən onun müstəsna əməklərinin üstündən heç vaxt sükutla keçilməyəcək. Çünki Yaşarın əsərlərində də sükut yoxdur. Ondan bizə yadigar qalan istənilən fotonu götürün. Hamısında xüsusi bir dinamika, sürət, qaynayan həyat, canatma var.

Yaşar fotoqraflığa idman fotoreportyoru kimi başlamışdı. İdmanı həyatının axırınadək də qəlbən sevdi, gəncliyindən fəal sənətdə olduğu axır illərədək idman istiqaməti yaradıcılığında sabit yerini qorudu.

Təsadüfi deyildi ki, ona sovet dövründə hər idman jurnalisti və fotoqrafına nəsib olmayan bir nadir rekorda imza atmaq da nəsib olmuşdu. Yaşar Sovet İttifaqı Teleqraf Agentliyinin (SİTA) müxbir qrupunun tərkibində 5 Olimpiya Oyunlarında – Münxen, Monreal, Moskva, Los-Anceles və Seul olimpiadalarında çəkilişlər aparmışdı, hər biri ilə fəxr etdiyi bir-birindən dəyərli fotolar qalereyası yarada bilmişdi.

Yaşar Xəlilovu 1950-1980-ci illərin məşhur Azərbaycan fotoqraflarının əksərindən fərqləndirən başlıca məziyyətlərdən biri onun universallığı idi. O həm uşaqları çəkirdi, həm ən ali siyasi tədbirləri, həm idman yarışlarını, həm ədəbi, mədəni, elmi həyatın seçilmişlərini.

Əlbəttə, Azərbaycanın baş informasiya agentliyinin – AZƏRTAC-ın fotomüxbiri olması bir tərəfdən elə universal olmağı tələb edirdi. Lakin onunla yanaşı başqaları da vardı axı! Yaşar onların hamısından seçilirdi.

Yəni Heydər Əliyev kimi dövlətçilik nəhəngi, fotonu sevən və bilən, hər kadrı həssaslıqla duyan, son dərəcə tələbkar bir şəxsiyyət Yaşar Xəlilovu bəyənirdisə, ölkə daxilində və xarici səfərlərdə onu öz yanında görməyi arzulayırdısa, bu qiymətdir, göstəricidir.

Yeni müstəqillik dönəmində Heydər Əliyevin xarici ölkələrə səfərlərində Yaşar Xəlilov usanmadan işləyərdi, artıq yaşının az olmamasına baxmayaraq bir idmançı qıvraqlığı ilə hərəkət edərdi.

Dövlətin bir nömrəli şəxsinin fotoqrafı olmaq, sadə məsələ deyil.

Mən o səfərlərin xeylisində bütün bunları ən yaxın məsafədən müşahidə etmək imkanına malik olmuşam. Dalbadal neçə mühüm görüş keçirilərdi. Qayda budur ki, fotoqraf görüşün keçiriləcəyi yerə hər dəfə hamıdan əvvəl yetişməli, sonra da həmin görüş bitincə digər görüşün baş tutacağı məkana hamıdan əvvəl çata bilmək üçün sadəcə sürətlə addımlamalı, çox zaman qaçmalı idi.

Xatırlayıram, 1995-ci ildə Birləşmiş Millətlər Təşkilatının 50 illiyi bayram edilərkən Azərbaycan Prezidentini görüş otağına daxil olub salamlaşarkən lentə ala bilmək üçün liftə bel bağlamayaraq mərtəbələr arasındakı yolu pillələri 3-3, 4-4 adlayaraq irəli şığıyan fədakar Yaşar Xəlilovu!

Tükü-tükdən seçən, hər incəliyi sezən unudulmaz Heydər Əliyev bunları görürdü, belə iş tərzindən məmnun idi, çünki işdə fədakarlıq onun özünün də ən ali keyfiyyətlərindən biri idi.

...Xarici səfərlərə yola düşərkən mən çox zaman hava limanına Yaşar müəllimlə gedib onunla da qayıdardım. Çünki o, aeroporta öz maşını ilə gələr və dayanacaqda saxlardı. Təyyarədən enən kimi də dərhal öz maşınına oturub birbaşa ... evinə yox, laboratoriyaya yollanardı ki, mühüm siyasi səfərə aid fotoların əks olunduğu lentləri aşkarlasın, fotoları çap etsin.

İndi hər şey asanlaşıb. Dünyanın istənilən nöqtəsindən istənilən fotonu internet qanadında göndərirsən, saniyələr ötməmiş lap qəzetin səhifəsinə qoyula bilir.

Yaşarın sənətdə, jurnalistikada olduğu günlərdə isə bunlar əlçatmaz arzu, fantastika idi.

Texniki məhdudiyyətlərin əngəllədiyi operativliyi Yaşar Xəlilov kimi peşəsinə qəlbən vurğun, yüksək peşəkarlar məhz işə fədakarcasına can yandırmaqla yarada bilirdilər.

...İdman və siyasət fotoqraflığı, ilk növbədə, operativlik və dinamizm deməkdir. Başqa sözlə, sənin bədii kadrlar qurmaq və tutmaq imkanın məhduddur. Bəzən heç ürəyin istəyən kimi babat bir nöqtə taparaq şəkil çəkmək imkanın belə olmur. Amma mütləq çəkməlisən və nəticəni də təcili ortaya qoymalısan.

Yaşarın yüksək peşəkarlığının bir sübutu da budur ki, ona ən dar macalda, iki daş arasında olanda belə bədii, təsirli, effektli anları əbədiləşdirmək xoşbəxtliyi də nəsib olub. Və bu yerdə “xoşbəxtlik” sözünü elə gəlişi gözəl təşbeh kimi qəbul etməyin.

Əsl sənətkar üçün xoşbəxtlik üzdən xırda görünən, amma fəlsəfəsi dərin olan belə ayrıntıların qovuşmasından yaranır.

...Yaşar Xəlilovu mənim nəzərimdə ucaldan və tarixi yükü olan bir ayrı cəhət də odur ki, bu qiymətli Azərbaycan sənətkarı XX əsrin sovet dönəmində onillər boyu foto mühitimizdə sözü keçən, nüfuzu yüksək olan, arxalı, əhatəsi geniş və soyadları bizdən olmayanların arasında bütün qısqanclıqlara, kəskin rəqabətə, müqavimətlərə rəğmən inadla və büdrəmədən irəliləməyi, özünü təsdiq etməyi, parlamağı, uğurlar qazana-qazana ən birincilər sırasında yer almağı bacarmışdı.

Mətbuatın gücünü həssaslıqla duyan və böyük siyasətində həmin gücdən ustalıqla yararlanan Ulu Öndərlə səfərlərdə adətən sabit jurnalist dəstəsi olardı.

İndi yaddaşımda fotolar sayrışır. Yalnız Yaşarın çəkdikləri yox, həmin səfərlər əsnasında başqalarının çəkdiyi və Yaşarla birlikdə olan fotolarımız. Amerikada, Fransada, İngiltərədə, İranda, Mərakeşdə...

O fotolardan bir neçəsində üçümüz birgəyik. İndi AZƏRTAC-a uğurla, ləyaqətlə, yüksək peşəkarlıqla rəhbərlik edən dostum Aslan Aslanov, əziz Yaşarımız və mən.

Yaşar üçün AZƏRTAC doğma bir ünvan idi.

Və mən arzulayıram ki, dövlət arxivlərini, Yaşarın şəxsi arxivini, elə mənim kimi dost-tanışın arxivlərini araşdıraq. Yaşar Xəlilovun seçmə əsərlərindən ibarət bir kitab hazırlayaq. Bu həm onun öz ömrünün tarixçəsi olacaq, həm də istedadlı fotojurnalist Yaşar Xəlilovun içərisindən keçib gəldiyi onillərin qoynundakı Azərbaycanın tarixi.

Ömür bitdi...

Daha heç vaxt əziz Yaşara sevimli Bakısına, Azərbaycana, ona məhrəm olanlara, bu işıqlı dünyaya gülümsər gözləri ilə baxmaq qismət olmayacaq.

Amma o elə bir irs yadigar qoyub gedib ki, bundan sonra çox-çox onillər, bəlkə də yüzillər boyu biz yurdumuza və onun tarixində qalan insanlara Yaşar Xəlilovun gözləri ilə baxmalı olacağıq.

Gözlər baxırsa, demək yaşayır!

Həmişə yaşayacaq Yaşarın adını ata-anası elə əvvəldən düz qoyubmuş!

Rafael Hüseynov

Milli Məclisin deputatı, akademik

28 iyun, 2018-ci il, Strasburq.

AzərTAC